Kerkenplan Sint-Amands
Door Patrick op di, 27/06/2017 - 14:42
KERKENBELEIDSPLAN SINT-AMANDS GOEDGEKEURD
Begin deze eeuw werden de kerkfabrieken regionale, vlaamse materie. Nu vijftien jaar later, bestaat er een Onroerend Erfgoeddecreet dat één kerkenbeleidsplan per gemeente noodzakelijk maakt om aanspraak te kunnen maken op premies of subsidies van de Vlaamse overheid, zowel voor beschermde als niet-beschermde gebouwen. Zo’n plan omvat een langetermijnvisie op de toekomst van alle parochiekerken op het grondgebied van de gemeente. Het geeft aan welke parochiekerken maximaal de huidige bestemming behouden, welke in aanmerking komen voor neven- of voor herbestemming, en voor welke parochiekerken sloop en de realisatie van een nieuwe ontwikkeling mogelijk of wenselijk is. Er wordt daarbij ook aangegeven in welke kerken valorisatie mogelijk is, waarmee alle activiteiten bedoeld worden om de waarde van de kerk te versterken zoals concerten en tentoonstellingen. Bij nevenbestemmingen wordt er een onderscheid gemaakt tussen multifunctioneel gebruik waarbij een ‘delen qua gebruik in tijd’ wordt gehanteerd, en een gedeeld gebruik, waarbij de ruimte wordt ingedeeld met onder meer afzonderlijke nutsvoorzieningen en sanitair. In beide gevallen blijft liturgisch gebruik van de kerk mogelijk. Bij herbestemmingen wordt de kerk ontwijd, en krijgt ze een volledige nieuwe bestemming.
Sedert enkele jaren opteert het Vicariaat Vlaams Brabant en Mechelen voor een fusioneren van alle parochies op eenzelfde gemeentelijk grondgebied. In Sint-Amands gebeurde dat in 2015, gevolgd door de aanstelling van de pastorale zoneploeg voor Bornem en Sint-Amands, door Mgr. Leon Lemmens zaliger in de abdijkerk, eind november van dat jaar. In iedere nieuwe parochie ontstaan er op die manier een hoofdkerk en plaatselijke kerken, en dat vindt dan weer zijn vertaling in een gemeentelijk kerkenbeleidsplan. Zo wordt in de parochie Sint-Amands de Heilige Amanduskerk, die de hoofdkerk van de nieuwe parochie is, volledig voor liturgie behouden, met mogelijkheid tot valorisatie. We kunnen echter niet buiten het gegeven om dat het gemiddelde aantal kerkgangers en aanvragen voor liturgische vieringen in de drie kerken van Sint-Amands verder blijft dalen. Het is daarbij een kwestie van pastorale eerlijkheid om de plaatselijke kerken van Oppuurs en Lippelo voortaan in aanmerking te laten komen voor nevenbestemmingen. De Vlaamse Overheid voorziet mogelijkheden tot subsidiëring, ook voor niet-beschermde gebouwen. De gemeenteraad keurde het kerkenbeleidsplan voor Sint-Amands, - dat eerder al goedkeuring verkregen heeft in de pastorale zoneploeg, de kerkraad en het aartsbisdom - op zijn beurt goed, in de zitting van 26 juni 2017.
Onze kerkgebouwen een tweede leven geven is een ambitieus project. Ze maken deel uit van onze vlaamse cultuur, en ons vlaamse landschap. Wat er in deze gebouwen gevierd en gezegd is geworden heeft mee het volk gemaakt dat we nu zijn. We mogen daar terecht fier op zijn. Maar we kijken ook vooruit, en we hopen in samenwerking met de verschillende overheden gauw nieuwe gebruiksbestemmingen te kunnen realiseren zodat onze kerken weer een dagelijkse frequentie kennen, ten dienste van de samenleving vandaag. Wij richten ons het liefst tot het verenigingsleven, tot de sociaal-culturele sector, als het gaat over het zoeken naar partners. U bent hierbij allen uitgenodigd om u te richten tot de kerkraad van Sint-Amands met alle goede ideeën, suggesties en mogelijke interesses in partnerships. Voorzitter van de kerkraad, Eddy Augustinus, is uw aanspreekpunt.
In het kerkenbeleidsplan van Sint-Amands voorziet de kerkraad in samenwerking met de pastorale zoneploeg en het gemeentebestuur, ondermeer in de loop van dit jaar nog de opstart van stuurgroepen per kerk, met een parochiale en een gemeentelijke component, waarin het zoeken naar nevenbestemmingen zal begeleid worden. Het volledige kerkenbeleidsplan kunt u consulteren op de website van de pastorale zone Bornem&Sint-Amands : www.kerkkleinbrabant.be
Het is bij dit alles heel belangrijk om te zien hoe in de pastorale beleidsnota’s van het Vicariaat Vlaams Brabant en Mechelen de nieuwe pastorale zones en parochies uitgenodigd worden om toe te werken naar één of enkele ‘zondagsgemeenschappen’. Grote vieringen zullen in de toekomst steeds meer in de grote kerken van de parochies thuishoren, en de onthaalcapaciteit van de plaatselijke kerken zal dan ook via nevenbestemmingen kleiner kunnen worden. Concreet wil dat zeggen dat de parochianen uitgenodigd worden om zich van kerk tot kerk te verplaatsen in de nieuwe parochie Sint-Amands, en in de pastorale zone Bornem&Sint-Amands, al naar gelang de aard van de viering. De Goede Week - , vijfde zondag - en de ‘he®bron’-vieringen zetten ons daartoe al op weg. We zijn er ons zeer bewust van dat zo’n mentale ommeslag tijd vergt, en dat de weg van de geleidelijkheid gaan hierin zowel de parochianen als de lokale gemeenschappen altijd het verst zal brengen. We rekenen hiervoor op jullie aller medewerking en goodwill.
Vlaanderen en Klein Brabant liggen bezaaid met kerken. Drie is niet weinig voor een gemeente als Sint-Amands. Buiten de kerkgebouwen zijn er nog andere gebouwen van en voor de Kerk, waardoor het erop lijkt dat de Kerk in de realiteit van het katholieke geloofsleven vandaag, een veel te grote jas draagt.
Pastorie- en kerkenplannen herknippen die jas weer op maat, tot op de juiste maat van de huidige behoeften van de nieuwe parochie en de pastorale zone. Op het moment dat de schaar erin gaat is dat wat ontredderend, maar uiteindelijk -en dat is mijn vaste vertrouwen- zal iedereen zich best kunnen vinden in een ‘eindresultaat op maat’.
Hedwig Reyntjens, aangesteld priester
KERKENBELEIDSPLAN
GEMEENTE SINT-AMANDS
PAROCHIE SINT-AMANDS –
HEILIGE-AMANDUS
INHOUDSTAFEL
2.1. Sint-Amanduskerk in Sint-Amands. 6
2.1.1. Identificatie Sint-Amanduskerk. 6
2.1.3. Situering van het gebouw in zijn ruimtelijke omgeving. 12
2.1.4. Beschrijving van het actueel gebruik en de actuele functie. 14
2.2. Sint-Johannes en Sint-Amanduskerk in Oppuurs. 15
2.2.1. Identificatie Sint-Johannes en Sint-Amanduskerk. 15
2.2.3. Situering van het gebouw in zijn ruimtelijke omgeving. 18
2.2.4. Beschrijving van het actueel gebruik en de actuele functie. 20
2.3. Sint-Stefanuskerk in Lippelo. 21
2.3.1. Identificatie Sint-Stefanuskerk. 21
2.3.3. Situering van het gebouw in zijn ruimtelijke omgeving. 26
2.3.4. Beschrijving van het actueel gebruik en de actuele functie. 27
3.1. Onderbouwde visie op het toekomstig gebruik en de toekomstige functie. 29
3.2. Plan van aanpak hoe de toekomstige invullingen zullen worden onderzocht 31
Bij decreet van 28/01/2014 heeft de Aartsbisschop van Mechelen-Brussel de parochies Sint-Joannes en Sint-Amandus Oppuurs en Sint-Stefanus Lippelo opgeheven en samengevoegd met de parochie Sint-Amandus te Sint-Amands. De nieuwe parochie kreeg de naam Heilige-Amandus
Bij Ministerieel Besluit van 06/10/2014 werd deze opheffing en samenvoeging erkend door de Vlaams minister van Binnenlands Bestuur. Deze nieuwe parochie valt samen met het grondgebied van de gemeente Sint-Amands. Ze is een fusie van de vroegere parochies van Sint-Amands, Oppuurs en Lippelo.
Dit kerkenbeleidsplan omvat volgende gebouwen voor de rooms-katholieke eredienst op het grondgebied van de gemeente Sint-Amands:
- Sint-Amands: Sint-Amanduskerk, Kerkstraat 18, 2890 Sint-Amands.
- Oppuurs: Sint-Johannes en Sint-Amanduskerk, Oppuursdorp 17, 2890 Sint-Amands.
- Lippelo: Sint-Stefanuskerk, Lippelodorp 36, 2890 Sint-Amands.
Dit kerkenbeleidsplan vervangt het vorige door het Aartsbisdom (10/10/2015) en de gemeenteraad (08/09/2015) goedgekeurd kerkenplan.
Dit kerkenbeleidsplan is tot stand gekomen in overleg met alle betrokken partijen. Hierbij werd ook de nodige aandacht besteed aan het aspect van informatieverstrekking rond de opmaak van het kerkenbeleidsplan, onder meer:
- Het overleg met vertegenwoordigers van het Vicariaat Vlaams-Brabant en Mechelen, vertegenwoordiger van de pastorale zoneploeg van Bornem en Sint-Amands en de kerkfabriek van Sint-Amands d.d. 24/04/2017.
- Het overleg met het college van burgemeester en schepenen van de gemeente Sint-Amands d.d. 26/04/2017.
- De afstemming met de plaatselijke geloofsgemeenschappen wat betreft de invulling van de huidige en de toekomstige pastorale werking in de zone Bornem en Sint-Amands (laatste vergadering van ‘pastorale zoneraad’ daterend van 26/04/2017)
Het kerkenbeleidsplan werd goedgekeurd door het Aartsbisdom Mechelen-Brussel op 20 juni 2017.
Het kerkenbeleidsplan werd goedgekeurd door de gemeenteraad van Sint-Amands op 26 juni 2017
Elk kerkgebouw, opgenomen in dit kerkenbeleidsplan, wordt hierna aangeduid op een kaartuittreksel van de https://geo.onroerenderfgoed.be
1. Sint-Amanduskerk, Kerkstraat 18, 2890 Sint-Amands.
2. Sint-Johannes en Sint-Amanduskerk, Oppuursdorp 17, 2890 Sint-Amands.
3. Sint-Stefanuskerk, Lippelodorp 36, 2890 Sint-Amands.
4. Situering drie kerken Sint-Amands
2. FICHE PER KERKGEBOUW
2.1. Sint-Amanduskerk in Sint-Amands
2.1.1. Identificatie Sint-Amanduskerk
Geografische ligging:
- Kerkstraat 18, 2890 Sint-Amands.
- Provincie: Antwerpen
Kadastrale gegevens:
- Sint-Amands, Afdeling 1, Sectie B, Perceelnr. 58C
Plaats in kerkelijke structuur
- Bisdom: Aartsbisdom Mechelen-Brussel
- Dekenaat: Klein-Brabant
- Parochie: Heilige-Amandus
Eigenaar: Gemeentebestuur Sint-Amands
Bescherming(en):
- Beschermd monument sinds 01/03/1978
- Deel van beschermd dorpsgezicht ‘Dorpskom Sint-Amands’ sinds 01/03/1978
- Vastgesteld als bouwkundig erfgoed sinds 05/10/2009
a) Cultuurhistorische waarde
Vrijstaande kerk, aan westzijde slechts door een smalle straat van de aanpalende huizen aan de Kaai gescheiden, aan zuid- en noordzijde omgeven door enkele plantsoenen, Heilig Hartbeeld en monument voor de gesneuvelden van de Eerste en Tweede Wereldoorlog, opgericht in 1922; tegen de zuidelijke transeptarm, grafmonument met calvarie voor priester P.C. Adriaensens (1835-1907), enkele grafzerken, kruisen en een deel van de omheining van het voormalige kerkhof; laatstgenoemde werd in 1847 overgebracht naar de Hekkestraat.
Gebouw in laatgotische, laat-renaissance- en neorenaissancestijl, opklimmend tot de 17de eeuw, uitgebreid in de loop van de 18de en 19de eeuw.
Historiek:
De eerste kerk te Sint-Amands was gelegen aan de Kerkhofdries; bij de stichting van de kapelanie, in 1417, bevond ze zich echter reeds op haar huidige plaats aan de oevers van de Schelde. Wellicht circa 1560 vernield en provisioneel herbouwd circa 1610, werd in een visitatieverslag van bisschop Triest van 1625 gewag gemaakt van de herstelling van de kerk en in een notitie van dezelfde bisschop, van 1631, van een goed uitgeruste kerk met nieuw opgerichte toren. In 1661 werd besloten het oude koor af te breken en door een groter te vervangen. Vermoedelijk ingevolge brandstichting in 1666 of 1667, werden eerst voorlopige en in 1681 grondige herstellingswerken uitgevoerd. Het huidige schip moet, blijkens rekeningen van 1671 en 1681 en de voorstelling op een bedevaartvaantje van 1772, van circa 1681 dateren. In 1786 werd de kerk aan de westzijde met één travee verlengd en voorzien van een slanke toren met klokkenhuis en peervormige spits; de bestaande toegangsdeur werd dichtgemetseld (zie sporen in travee naast huidig portaal) en vervangen door twee nieuwe ingangen (noord en zuid). In 1862 kwam een vergroting van de kerk opnieuw ter sprake. De provinciale architect J. Schadde werd met de opdracht belast. Nadat in de nacht van 3 op 4 augustus 1865 de toren door blikseminslag in de as was gelegd, maakte de architect een plan op waarin zowel de herstelling van de toren en een deel van het gewelf, als de vergroting van de kerk werden voorzien. Zijn eerste ontwerp van 22 januari 1866 werd niet weerhouden, een tweede ontwerp, van 15 oktober 1866, werd ontvankelijk verklaard; de openbare aanbesteding had plaats op 8 mei 1867 en in 1868 waren de werken voltooid.
Het oude koor werd afgebroken en vervangen door een transept en een nieuw koor met zijkapellen, sacristie en afhankelijkheden. Om deze uitbreiding te kunnen realiseren werden twee huizen, gelegen achter het koor, onteigend. De toren kreeg een nieuw klokkenhuis, een extra verdieping en een spits. De noordelijke toegang werd gesupprimeerd en het voormalige knekelhuis omgevormd tot doopkapel. De vergroting werd overwegend uitgevoerd in neorenaissancestijl, aansluitend bij de bestaande constructie, waarbij de vormelijke kenmerken van het oude gedeelte, in de mate van mogelijke, consequent werden verdergezet.
Op 14 september 1914 is de toren afgebrand; voorlopige herstellingswerken werden uitgevoerd onder leiding van architect E. Careels, wederopbouw en herstellingswerken in 1922-1924 onder leiding van de gebroeders Wauters. Torenspits afgebrand in 1982, onmiddellijk heropgebouwd onder leiding van architect J. Roosemont en C. Schuermans; restauratiewerken in 1994 gestart onder leiding van dezelfde architecten.
Beschrijving:
Georiënteerde pseudo-kruisbasiliek met driebeukig schip van zes traveeën en ingebouwde westtoren (17de en 18de eeuw), recht afgesloten transept van twee traveeën, waarvan één uitstekende, en koor van drie rechte traveeën met halfcirkelvormige apsis, geflankeerd door zijkapellen, sacristie (zuid) en weekkapel (noord); noordzijde met aanleunende doopkapel.
Rode bakstenen muurvlakken contrasterend met hoge sokkel, kordonlijsten, muurbanden, steunberen, pilasters, kroonlijsten, aandaken, schouderstukken en omlijstingen van witte natuursteen; leien bedaking (voornamelijk zadeldaken) met dakkapellen.
Gesloten westgevel met ingebouwde vijfledige toren op vierkant grondplan; de 18de-eeuwse onderbouw bestaat uit dikke, aan drie zijden geopende muren; licht uitspringende voorzijde met amper uitstekende steunberen en ronde uitstulping in het midden, waarin wenteltrap naar het oksaal; bovenste geledingen met belfort en uurwerk, onder opengewerkte 19de-eeuwse topverdieping en ingesnoerde spits. Aansluitende gevels van zijbeuken, transept en koor, geritmeerd door pilasters, alternerend met segmentboogvensters in geriemde omlijsting met neuten, oren, sluitsteen en waterlijst; oculi onder meer in de puntgevels van transept, sacristie en weekkapel; rondbogige galmgaten en torenvensters. In de zuidelijke zijgevel, segmentbogig portaal in geblokte omlijsting met sleutel en waterlijst, van 1787. Sacristie en weekkapel met rechthoekige deur.
Interieur:
Bepleisterde en licht geschilderde muren; overwelving van het schip, de ruimten naast de toren, het transept en het koor, in laat- en neogotische stijl met kruisribgewelven met sluitsteen, onderling gescheiden door gordelbogen op dubbele consoles, in het koor, gerecupereerd van de oude kerk; schip met rondbogige arcades op zuilen met achtzijdige sokkel en Dorisch kapiteel; transept, zijkapellen en koor met gelijkaardige arcades op halfzuilen en pilasters; vierkante viering met stergewelf op samengestelde pijlers (drie halfzuilen en een vlakke pilaster); apsis, door radiaal geplaatste gordelbogen, verdeeld in drie segmenten.
Bevloering van zwarte marmer van Basècles met decoratieve patronen in witte marmer en banden van blauwe hardsteen.
Doopkapel met monumentale ingangsomlijsting van 1787, aanvankelijk noordelijk buitenportaal, dat in 1937 binnenin de kerk werd geplaatst.
Mobilair:
Schilderijen op doek uit de 17de en 18de eeuw; kruisweg op doek, 1870; aquarellen door R. De Saegher (1907-1986); Amandianum door E. Hammenecker, 1984; miniatuur door N. Adams, 1986.
Beeldhouwwerk: houten borstbeeld van Sint-Augustinus door Adriaen Neys, 1740; houten kruisbeeld van 1874; gepolychromeerde houten beelden uit de 18de en 19de eeuw; Joodse kandelaar, tabernakel en Byzantijns zegekruis door N. Adams, 1983, 1985 en 1991; paaskandelaar, lezenaar, doopbekken en Brandend Braambos van gebronsd polyester door J. Mees, 1985-1991.
Glasramen: door G. Ladon, 1924-1942; J. Beeck, 1952; M. De Groot, 1975-1976; J. Huet, 1989.
Meubilair:
Barokke portiekaltaren: hoogaltaar met Christusbeeld onder baldakijn, naar ontwerp van Willem Ignatius Kerrickx, uitgevoerd door de Mechelse beeldsnijders-schrijnwerkers Jan van Elewijt, Pieter Convent en Smeyers, 1715; altaarstuk "Offer van Abraham" door J. Verbelen, 1832; noordelijk zijaltaar toegewijd aan Onze-Lieve-Vrouw, van vóór 1723, met gekleed madonnabeeld met kind; zuidelijk zijaltaar toegewijd aan Sint-Sebastiaan/Sint-Cornelius, 1669. Koorgestoelte in Lodewijk XV-stijl, vermoedelijk ook door Kerrickx, 1732-1734. Communiebank, circa 1730, heden in drie delen gesplitst, respectievelijk voor de twee zijaltaren en als antependium voor het nieuwe hoofdaltaar. Twee barokke biechtstoelen door Jan Baptist De Vree, 1669, en één door Pieter Collier (schrijnwerker) en Adriaen Neys (beeldhouwer), 1723. Preekstoel met beeldengroep onder de kuip door F. Wijnants, 1924. 20ste-eeuws orgel door Stevens, Duffel, met bazuin blazende engelen en putti door Adriaen Neys, 1729. Doopvont, rode marmer en messing door P. Merckaert, 1740.
b) Architecturale mogelijkheden
De kerk heeft naast het schip twee zijbeuken met telkens een dwarsbeuk. Een afgesloten sacristieruimte (N9) bevindt zich rechts van het hoogkoor; links van het hoogkoor (N8) bevindt zich een gebedsruimte ingericht als weekkapel. Verder zijn er nog technische ruimten (N5- N6 – N7), een berging (N4) en twee toiletten (N1 en N3). Een kapel (K1) is ingericht als afscheidsruimte voor uitvaarten.
Het gebouw met de sanitaire voorziening, is perfect toegankelijk voor gehandicapten.
Naast de hoofdingang (B12) is het gebouw eveneens toegankelijk langs de sacristie. Tevens is er een nooduitgang ingericht (N2).
Een verdere herinrichting van de ruimten blijft mogelijk maar is niet opportuun aangezien de kerk als hoofdfunctie bestemd blijft voor de erediensten én het een beschermd monument betreft.
c) Bouwfysische toestand
Van 1994 tot 1997 werd een volledige buitenrestauratie uitgevoerd; in 2012 werden o.m. goten vervangen alsook ladderhaken geplaatst.
De laatste interieuringreep heeft plaatsgevonden in 1991. Er werd een dossier interieurrenovatie ingediend (schilderwerken) bij het Agentschap Onroerend Erfgoed. Dit staat op de wachtlijst sinds 12/11/2013.
Het gebouw werd op 25/01/2017 geïnspecteerd door Monumentenwacht.
De belangrijkste conclusies zijn:
- De bouwfysische toestand van het gebouw is goed tot uitstekend;
- Mits een aantal kleine aanpassingen en verbeteringen is het gebouw overal veilig bereikbaar en toegankelijk;
- Het dak dient op enkele plaatsen hersteld te worden (weggevallen leien);
- De duivenpopulatie op het gebouw geeft aanleiding tot overlast; dit uit zich o.m. door een snellere vervuiling en verwering van afvoeren en goten;
- De elastische voegkit van de voorzetbeglazing begint te scheuren;
- Nazicht verlichtingsarmaturen dringt zich op. Deze zijn niet overal waterdicht en slagvast;
- Het houtwerk van de kapconstructie is verspreid aangetast door huisboktor (hylotropus bajalus) Dit houtborend insect is zeer destructief wat op termijn aanleiding kan geven tot structurele gebreken. Dit probleem werd aangekaart bij de technische dienst van de gemeente alsook bij het Agentschap Onroerend Erfgoed. Dit probleem dient prioritair behandeld te worden.
2.1.3. Situering van het gebouw in zijn ruimtelijke omgeving
De gemeente Sint-Amands situeert zich in de zuidwestelijke uithoek van de provincie Antwerpen. Sinds 1977 bestaat de gemeente Sint-Amands uit drie deelgemeenten: Oppuurs, Lippelo en Sint-Amands. Het kenmerkt zich voornamelijk door zijn landelijke en karaktervolle uitstraling. Sint-Amands is gelegen aan de rechteroever van de Schelde. Het volledige grondgebied van de gemeente Sint-Amands wordt ten westen begrensd door diezelfde getijderivier. De Vliet en de Grote Molenbeek bepalen de oostelijke grens van de gemeente. In het Zuiden wordt de gemeente doorsneden door de N17, de belangrijkste ontsluitingsweg voor Sint-Amands. De N17, een secundaire weg, verbindt Dendermonde (ten westen) met Willebroek (ten oosten). Daar verknoopt de N17 met de primaire wegen N16 (Mechelen – Sint-Niklaas) en de A12 (Antwerpen – Brussel). Aan de Kaai vinden we tevens een veerpont terug die de verbinding maakt tussen Sint-Amands en Hamme. Deze is uitsluitend bedoeld voor voetgangers en fietsers. Doorheen de gemeente loopt ook nog de spoorweg Antwerpen – Dendermonde. Zij is enkel nog in gebruik voor stoomtreinen in het toeristisch seizoen. De deelgemeente Oppuurs bevindt zich op een afstand van ongeveer 3 kilometer van de Sint-Amanduskerk, terwijl de deelgemeente Lippelo zich op ongeveer 5 kilometer bevindt.
De kaai, die deel uitmaakt van de cultureel-toeristische driehoek, vormt het toeristische hart van Sint-Amands. De kaai is toegankelijk via de Kerkstraat, via het jaagpad langs de Schelde of via de veerpont. De kaai en de Kerkstraat worden ontsloten via de Emile Verhaerenstraat en de Romain Steppestraat. De bestemming van de Kaai en de Kerkstraat wordt in het gewestplan omschreven als “woongebied met culturele, historische en/of esthetische waarde”. De woonfunctie komt bijgevolg veelvuldig aan bod in de directe omgeving van de kerk, zowel eengezinswoningen als meergezinswoningen. In de dorpskern vinden we nog een (beperkt) aantal commerciële activiteiten terug zoals een bakker, een bank en een galerij.
Een groot deel van de Kerkstraat is sinds 1978 beschermd als dorpsgezicht (Dorpskom Sint-Amands, zie blauwe omlijsting op bovenstaande afbeelding). Een beschermd stads- of dorpsgezicht wordt omschreven als een “ een groepering van onroerende goederen met de omgevende bestanddelen die door hun erfgoedwaarde van algemeen belang zijn”. De bebouwing binnen het dorpsgezicht bestaat uit de Sint-Amanduskerk en burgerhuizen uit de 17de-18de eeuw, met enkele gebouwen uit de 19de en vroege 20ste eeuw. De Sint-Amanduskerk is gelegen op de hoek van de Scheldekaai met de Kerkstraat. Het kerkhof van Sint-Amands bevindt zich niet langer aan de kerk, maar situeert zich vandaag de dag in de Hekkestraat/Kappellelaan, gelegen op zo’n 600 meter in vogelvlucht van de kerk. Tot in 1846 werd er in Sint-Amands begraven rond de Sint-Amanduskerk. De Pastorie van de Sint-Amandsparochie, met een zeer mooie achterliggende pastorietuin, is gelegen recht tegenover de Sint-Amanduskerk.
In de omgeving van de Sint-Amanduskerk zijn verschillende panden uit de omgeving geklasseerd als monument. Zo is het Veerhuis, dat dienst doet als toeristisch infopunt, een geklasseerd monument, net zoals verschillende panden uit de Kerkstraat (10, 12, 14, 16). Ook de Sint-Amanduskerk is een geklasseerd monument. Het graf van Emile Verhaeren (met inbegrip van de toegangsweg, rustbanken en onderbouw), dat zich situeert ten noorden van de kaai, is eveneens beschermd als monument.
In het najaar van 2016 stelde het gemeentebestuur een studiebureau aan voor de opmaak van een masterplan voor de Kaai en omgeving. De opzet van dit masterplan is een uniform verhaal maken voor het dorpshart van Sint-Amands. De kaai is op dit moment enorm gefragmenteerd, kent een zekere parkeerdruk, verkeersstromen die door elkaar lopen, weinig voeling met de dorpskern … Op basis van deze elementen voelde de gemeente zich genoodzaakt om een geïntegreerde visie uit te werken voor dit projectgebied.
Het studiebureau valt terug op een duidelijke pleininrichting van de kaai. Zo transformeert de gefragmenteerde parkeerruimte in een ontmoetingsruimte voor bewoners en een trekpleister voor toeristen. Het herstel van de openheid en de versterking van de (zicht) relatie naar de Schelde staan hierbij voorop. De herinrichting van de Kerkstraat fungeert als verlengstuk van de Kaai. Het doortrekken van de uniforme natuursteenverharding van gevel tot gevel herwaardeert de Kerkstraat tot een eenduidige en leesbare publieke ruimte. Nabij de kerktoegang ondersteunt een groene sokkel het oorlogsmonument en lijnt dit groenvlak een oprijlaan voor ceremoniewagens af. Aan de overzijde zorgen de herwaardering van de voortuin van de pastorie en de opengemaakte pastorietuin voor een bijkomend groenaccent in het straatbeeld.
Het studiebureau maakte tevens ook werk van een lichtplan. Dit lichtplan streeft ernaar om het centrum door middel van accentverlichting aangenamer om te beleven én het sociale veiligheidsgevoel te doen stijgen. Het lichtplan versterkt daarmee niet alleen de leefbaarheid, maar verhoogt ook het imago en het identiteitsgevoel van bewoners tegenover het historisch waardevol dorpshart. De wand- en accentverlichting zet de monumenten en karaktervolle gebouwen extra in de kijker. Zo zal o.a. ook de Sint-Amanduskerk bijgevolg ’s avonds een ankerplek blijven.
Ten oosten van de Sint-Amanduskerk is de site Dorpshuis De Leeuw terug te vinden. Op deze site lokaliseren zich de gemeentelijke bibliotheek, het Emile Verhaerenmuseum en het café Dorpshuis De Leeuw. Tevens situeert ‘Den Dam’, een toeristisch recreatief rustpunt, zich ten zuiden van de Sint-Amanduskerk.
In de dorpskern (of vlak daarbij) situeren zich verschillende parkeermogelijkheden. Eerst en vooral vinden we zo’n 50-tal parkeerplaatsen terug op de kaai. Parking Noord, die zich situeert in de Emile Verhaerenstraat, kan plaats bieden aan een 40-tal wagens. In de Jan Van Droogenbroeckstraat zijn twee parkeerclusters terug te vinden die plaats bieden aan 39 wagens. De reorganisatie van de parkeergelegenheid in de dorpskom komt ook uitvoerig aan bod in het masterplan ‘de kaai en omgeving’.
2.1.4. Beschrijving van het actueel gebruik en de actuele functie
Voor wat betreft gedetailleerde gegevens omtrent het actueel liturgisch gebruik verwijzen weg graag naar punt 3.1 van dit kerkenbeleidsplan.
2.2. Sint-Johannes en Sint-Amanduskerk in Oppuurs
2.2.1. Identificatie Sint-Johannes en Sint-Amanduskerk
Geografische ligging:
- Oppuursdorp 17, 2890 Sint-Amands (Oppuurs)
- Provincie: Antwerpen
Kadastrale gegevens:
- Sint-Amands, Afdeling 2, Sectie B, Perceelnr. 88C en 87E
Plaats in kerkelijke structuur
- Bisdom: Aartsbisdom Mechelen-Brussel
- Dekenaat: Klein-Brabant
- Parochie: Heilige-Amandus
Eigenaar: Kerkfabriek Sint-Amandus
Bescherming(en):
- Bouwkundig erfgoed sinds 05/10/2009
a) Cultuurhistorische waarde
Beschrijving:
Vrijstaande, georiënteerde kerk omgeven door kerkpleintje met brede oprit en parkeergelegenheid, vroeger kerkhof.
Pas in 1803 verwierf Oppuurs de toelating een zelfstandige parochie op te richten. De nodige grond voor kerk, pastorie en hof werd geschonken en dankzij de milde steun van baron Snoy, werd op eigen kosten een bidplaats gebouwd, gewijd aan de patroonheiligen van de aartsbisschop van Mechelen, de Rocquelaure. Eerstesteenlegging van deze classicistische kerk op 6/6/1803 door Philippus Guislenus Snoy en echtgenote Maria Alexis Francisca Van der Gracht (zie gedenksteen in gevel, rechts van ingangsportaal).
Oorspronkelijk opgevat als een longitudinale, transeptloze zaalkerk met driezijdige koorsluiting; sacristie en bergplaats onder lagere aanbouw, grenzend aan koor. Later voltooide westtoren, ingehuldigd op 18/7/1825. Uit plaatsgebrek werden, na aanslepende discussies wat betreft de esthetische oplossing, uiteindelijk tussen 1959-1961 aan de oostzijde vergrotingswerken uitgevoerd naar ontwerp van C. Spiessens uit Bornem namelijk koor, sacristie en bergplaats werden afgebroken en een transept werd toegevoegd; het eerste kerkhof rondom de kerk en het ijzeren hekwerk voor de kerk (zie oude postkaarten) moesten hierbij wijken voor de aanleg van het kerkpleintje.
Verankerde baksteenbouw op natuurstenen plint onder leien zadeldak (nok loodrecht op de straat). Schip van vijf traveeën met aan de westzijde een ingebouwde, vooruitspringende toren en een tot transept verbrede oostzijde. Vierledige toren met zandstenen onderbouw waarin rechthoekig omlijst houten portaal, mozaïek en segmentbogig venster gevat zijn; ovale omlijste oculus; rondbogige galmgaten op doorlopende dorpel, omlijste steigergaten onder klokvormige, octogonale ingesnoerde torenhelm (leien) met spits (zie Puurs). Westgevel met zandstenen negblokken. Noordelijke en zuidelijke gevels met omlijste segmentboogvensters met dorpel en ontlastingsboog.
Breed transept van baksteen en gewapend beton met verticale vensterpartijen: hoge kruising met koepel onder zacht hellend tentdak, bekroond door een octogonale naaldspits; transeptarmen onder lager, afgeknot schilddak, ruimer uitgebouwde noordelijke transeptarm, bronzen reliëf (1960) met inscriptie door S. Van Sintjan op westzijde van de zuidelijke transeptarm.
Interieur:
Éénbeukig schip, eindigend op transept. Schip met bepleisterd tongewelf en gordelbogen; zichtbare opengewerkte torenconstructie; bekleding met parementsteen daterend van vergrotingswerken in 1959-1961; noordelijke transeptarm met ingebouwde zijkapellen, achterliggende bergruimten en sacristie; vlak bepleisterd plafond in transeptarmen, vlak houten plafond ter afscherming van de kruisingskoepel en kleine gebedsruimte in de zuidelijke transeptarm dateren van veranderingswerken in 1991-1992.
Mobilair:
Schilderijen: Heilige Familie met kleine Johannes en aartsengel Michaël, 17de eeuw, Vlaamse school; Laatste Avondmaal, sine dato, reproductie door F. Anseele.
Beeldhouwwerken: eiken beeld van de Heilige Johannes, 17de eeuw; witgeschilderd houten engelenbeeld, 18de eeuw; witgeschilderde terracotta beeldengroep van de Calvarie, 18de eeuw (?), opgeborgen; twee houten vergulde beelden met allegorische voorstelling van het Geloof en de Hoop, circa 1803, opgeborgen; (buiten, zuidzijde) monumentale arduinen beeldengroep op sokkel met onleesbaar opschrift.
Meubilair: overwegend 18de-eeuws gerecupereerd meubilair, houten gemarmerd en verguld hoofdaltaar, circa 1803; eiken koorgestoelte van de 18de eeuw; eiken communiebank, 18de eeuw, thans dienst doende als balustrade op het oksaal; eiken preekstoel, 18de eeuws; twee eiken biechtstoelen, midden 18de eeuw; arduinen doopvont; eiken binnendeur van het portaal, 18de eeuw; gekleurde glasramen door Kamiel Claes, 1947.
b) Architecturale mogelijkheden
De uitbreiding van het kerkgebouw met een twee dwarsbeuken (1959-1961) biedt thans de mogelijkheid tot compartimentering en terugkeer naar een transeptloze zaalkerk. Deze laatste optie werd gesuggereerd door de Commissie Kerken en Kapellen van het Bisdom.
De dwarsbeuken en eventueel ook het koor kunnen afgesloten worden in het kader van een gedeeltelijke nevenbestemming. In deze hypothese zijn akoestische scheiding en brandveiligheid een aandachtspunt. De locatie van de sacristie, berging en technische ruimte kan herbekeken worden.
In de kerk hangt een groot projectiescherm, wat tevens mogelijkheden biedt naar b.v. filmfora.
c) Bouwfysische toestand
In 2009 werden elektriciteitswerken uitgevoerd.
In 2015-2016 werden:
- Zijgevels gereinigd en hersteld;
- Daken en dakgoten nagekeken en hersteld;
- Gootdragers geschilderd;
- Voorzetramen geplaatst voor de bestaande glasramen.
Met deze recente werken werd er grotendeels tegemoet gekomen aan de meest fundamentele opmerkingen die terug te vinden zijn in het recentste verslag van monumentenwacht, daterend van 07/01/2015.
De Kerk is toegankelijk voor rolstoelgebruikers.
2.2.3. Situering van het gebouw in zijn ruimtelijke omgeving
Deelgemeente Oppuurs is gelegen ten noordoosten van de dorpskern van Sint-Amands. De kerk en zijn omgeving worden in het gewestplan Mechelen aangeduid als woongebied. De dorpskern kenmerkt zich door een verdichte bebouwing langs Oppuursdorp – Meirstraat, voornamelijk bestaande uit eengezinswoningen en een (beperkt) aantal meergezinswoningen.
De parochiekerk Sint-Johannes en Amandus in Oppuurs situeert zich in de dorpskern, nl. Oppuursdorp 17. De vrijstaande, georiënteerde kerk is omgeven door een kerkpleintje met een brede oprit en (beperkte) parkeergelegenheid. Deze kleine parkeerplaats telt ongeveer een 14-tal plaatsen. Ten westen van de parochiekerk vinden we op zeer korte wandelafstand nog een ruimere parking terug. Deze biedt parkeermogelijkheden voor ongeveer 34 wagens.
De oorspronkelijke kerk had een langgerekte vorm zonder dwarsbeuk. De kerk werd bijna volledig aan de rechterzijde van het perceel gebouwd, zodat tussen de linker zijgevel van de kerk en de linksaanpalende huizen nog een vrij ruime strook open bleef. De pastorie werd achter de kerk ingeplant tegen de linker perceelgrens. Door de wijze van inplanting van kerk en pastorie, was de pastorie goed zichtbaar in de omgeving, en moet deze zelfs van op de straat (Oppuursdorp) zeer duidelijk te zien geweest zijn. Door het feit dat het perceel aan de linkerzijde naar achter toe openloopt, werd dit effect nog versterkt. Door verschillende handelingen in de omgeving werd dit “venster” grotendeels teniet gedaan.
- Uitbreidingswerken in de kerk
De werken, uitgevoerd tussen 1959 en 1961, voegden een transept of dwarsbeuk toe aan de achterzijde van de kerk. Deze ingreep ontneemt alle zicht op de pastorie vanuit Oppuursdorp. Tijdens deze verbouwingswerken moest tevens het eerste kerkhof wijken voor de aanleg van een kerkpleintje. Het huidige kerkhof vinden we nu terug in noordoostelijke richting van de dorpskern, nl. langs de Meir richting Puurs. Het kerkhof is gelegen op zo’n 850 meter in vogelvlucht van de parochiekerk.
- Oprichten jeugdlokalen ten westen van de pastorie in een gedeelte van de tuin van de pastorie
Voor de Chiro Oppuurs, KLJ Oppuurs en KAJ Oppuurs werden jeugdlokalen gebouwd. Door deze bouwwerken werd de breedte van de tuin van de pastorie meer dan gehalveerd. Recentelijk verkreeg de jeugdbewegingen extra ruimte (deel van de tuin van de pastorie).
- Bouwen van een parochiezaal
Rechts achteraan de kerk werd tevens een parochiezaal aangebouwd. Hierdoor werd de doorgang tussen de achtergevel van de kerk en de voorgevel van de jeugdlokalen versmald tot een breedte van nauwelijks 6 meter, met een verdere inkapseling van de pastorie tot gevolg. In de parochiezaal kunnen verschillende activiteiten plaatsvinden.
Al deze wijzigingen in de omgeving hebben er voor gezorgd dat de pastorie een vreemd element in deze omgeving geworden is, en zijn oorspronkelijke waarde verloren heeft. Om deze reden, en wegens gebrek aan een huidige/toekomstige functie, heeft de gemeente beslist om de pastorie te vermarkten.
In de nabije omgeving van de parochiekerk Sint-Johannes en Amandus zijn verschillende gemeenschapsvoorzieningen terug te vinden. Denk hierbij aan de lagere school De Kameleon, de speelplein Bieshuizen, Dorpshuis De Baronie, De Mispel, jeugdhuis Den Halm, de voetbalterreinen van FC Oppuurs. Aan de voetbalterreinen is een ruimere parking terug te vinden met zo’n 30-tal parkeerplaatsen
De sport- en recreatiezone, waar voetbalploeg FC Oppuurs zijn onderkomen vindt, zal in de nabije toekomst een uitbreiding kennen. De gemeente Sint-Amands werkt nl. aan het project ‘Ganzeweide’. De sport- en recreatiezone zal er ten noorden van de huidige twee voetbalterreinen uitgebreid worden met twee extra jeugdvoetbalterreinen, een hondenweide en een speelterrein. Deze uitgebreide recreatiezone zal tevens nauw aansluiten aan de site ‘Graanmolens’. De residentie Graanmolens is een woonproject in en rond de voormalige graanmaalderij ‘Molens Verbruggen’ te Oppuurs. De Graanmolens bevat 34 appartementen en lofts en biedt daarnaast ook onderdak aan een buitenschoolse kinderopvang en twee commerciële ruimtes.
2.2.4. Beschrijving van het actueel gebruik en de actuele functie
Voor wat betreft gedetailleerde gegevens omtrent het actueel liturgisch gebruik verwijzen weg graag naar punt 3.1 van dit kerkenbeleidsplan.
2.3. Sint-Stefanuskerk in Lippelo
2.3.1. Identificatie Sint-Stefanuskerk
Geografische ligging:
- Lippelodorp 36, 2890 Sint-Amands (Lippelo)
- Provincie: Antwerpen
Kadastrale gegevens:
- Sint-Amands, Afdeling 3, Sectie B, Perceelnr. 231B
Plaats in kerkelijke structuur
- Bisdom: Aartsbisdom Mechelen-Brussel
- Dekenaat: Klein-Brabant
- Parochie: Heilige-Amandus
Eigenaar: Gemeentebestuur Sint-Amands
Bescherming(en):
- Orgel beschermd monument sinds 22/10/1975
- Monument sinds 13/02/1998
- Bouwkundig erfgoed sinds 05/10/2009
2.3.2. Beschrijving
a) Cultuurhistorische waarde
Beschrijving:
Vrijstaande, georiënteerde neogotische kerk met aan zuidzijde parkeerplaats, eertijds kerkhof. Eerste schriftelijke getuigenis over het bestaan van de kerk zou dateren van 1120: afhankelijk geweest van de abdij van Afflighem. Op basis van het grondplan wordt het bestaan van een romaans kerkje algemeen aangenomen; na de verwoesting van 1640 werd de kerk herbouwd in 1662, waarschijnlijk toen ook het koor, daterend uit de 17de eeuw; in 1765 toevoeging van een nieuwe sacristie aan de zuidzijde; vergrotingswerken in de periode 1847-1852 onder andere in 1849 naar ontwerp van provinciaal architect F. Berckmans namelijk vergroting van grondplan (zijbeuken), verhoging van de muren en reconstructie van het dak in neogotische stijl; in 1863-1864 naar ontwerp van J. Schadde namelijk een nieuwe gevel voor de toren die de oudere witgekalkte toren omsloot en, in overeenstemming met de rest van de kerk, een nieuw neogotisch gebouw voltooide; herstellingswerken van 1926-1928 gebeurden naar ontwerp van en onder leiding van E. Careels.
Longitudinale transeptloze kerk onder leien zadeldak van vijf traveeën met ingebouwde westtoren en vijfzijdige koorabsis met aan noord- en zuidzijde respectievelijk aanpalende berging en sacristie.
Bakstenen constructie op sokkel met natuurstenen afschuining, verwerking van zandsteen in oudste delen. Westtoren met arduinen sokkel en drie geledingen onder ingesnoerde leien spits, gestut door twee steunberen; spitsboogportaal bestaande uit rechthoekige houten deuren met briefpanelen, zware arduinen latei en bovenlicht, bekroond door een eenvoudige wimberg waarop zware arduinen dekstenen met op de spits een kruisbloem; tweede geleding met spitsboogvormig tweelichtvenster en gekoppelde spitsboograampjes, allen met arduinen dorpels; spitsboogvormige galmgaten met afgeschuinde dorpel, decoratieve muizentandfries aan elke zijde onderbroken door een driehoekige ondiepe nis met ronde uitsparing voor wijzerplaat waarboven kroonlijst puntig opengewerkt is (kleine dakjes).
Spitsboogvensters met arduinen dorpel in west-, zuid- en noordzijde en in het koor; getraliede rechthoekige en segmentboogvormige vensters in respectievelijk berging en sacristie. Koor gemarkeerd door steunberen; gebruik van zandsteen in sokkel (zie sacristie), hoekblokken, speklagen; bouwnaad van de verhogingswerken duidelijk zichtbaar.
In 1862 onder berging grafkelder van de familie De Beughem-De Houtem (zie gevelplaat); muur die de oostzijde afsluit is resterend gedeelte van de circa 1971 gesloopte kerkhofmuur die oorspronkelijk het kerkhof, palend aan de zuidzijde van de kerk, omsloot en die afgebroken werd voor het aanleggen van de huidige parkeerplaatsen. Sacristie met lijstgevel onder mansardedak, segmentboogdeur in omlijsting met sleutelsteen. Zogenaamd "Beenderhuizeken" aan zuidgevel.
Interieur:
Bepleisterde en beschilderd driebeukig interieur; gescheiden door gedrukte spitsboogarcades, steunend op Toscaanse zuilen en halfzuilen (tegen portaal) met octogonale plint die zouden teruggaan tot de 15de eeuw; triforiumzone; in middenbeuk tongewelf met gordelbogen, eindigend op gekorniste kroonlijst met rococo decoratie; in zijbeuken vlakke zoldering; in grondplan en kern (namelijk per geleding een rondboogvorm en kruisgewelf) vertoont de toren nog sporen uit de periode van het romaans kerkje; orgeltribune dateert van 1766.
Mobilair:
Schilderijen: Calvarie, Vlaamse school; Boodschap van de engel Gabriël aan Maria, 18de eeuw, Vlaamse school; Heilige Antonius abt, 18de eeuw, Vlaamse school.
Beeldhouwwerk:
Houten kruisbeeld, afkomstig van het zogenaamd "Beenderhuizeken"; witgeschilderd houten kruisbeeld, buiten, tegen blinde koorgevel; vergulde houten buste van Heilige Antonius abt, eerste helft 18de eeuw; houten beeld van de Heilige Stefanus, 18de eeuw; gepolychromeerd houten beeld van Heilige Stefanus, 18de eeuw; gepolychromeerd houten beeld van Heilige Antonius abt, eind 18de eeuw - begin 19de eeuw; houten, deels gepolychromeerde Onze-Lieve-Vrouw met kind, 17de eeuw.
Meubilair:
Portiekaltaar van gemarmerd hout met marmeren altaartafel, 1741; portiekaltaren, volledig van gemarmerd hout, circa 1742, in noordelijke zijbeuk toegewijd aan Onze-Lieve-Vrouw, in zuidelijke zijbeuk toegewijd aan Heilige Stefanus; eiken koorgestoelte met lambrisering, 1741; eiken communiebank, 1758; eiken preekstoel door J. Boelpaep, 1815; twee eiken biechtstoelen, 1778.
Eiken orgel door E.F. van Peteghem, 1774; arduinen doopvont met deksel van messing, eerste helft 19de eeuw; eiken binnendeur van het portaal, midden 18de eeuw; eiken sacristiekast, midden 18de eeuw.
Verschillende arduinen grafstenen binnen en buiten de kerk, van de 16de eeuw, 17de eeuw en 18de eeuw.
b) Architecturale mogelijkheden
De centrale verwarming werd recent vernieuwd.
Het feit dat het gebouw beschermd is als monument én de beperkte oppervlakte maakt elke verdere compartimentering moeilijk. Een “verwijderbare” (mobiele) afsluiting kan een oplossing bieden.
In de voorontwerpstudie m.b.t. de interieurrestauratie heeft het ontwerpteam een visie ontwikkeld op het gebouw, zowel voor liturgisch gebruik als voor valorisatie en nevenbestemming.
c) Bouwfysische toestand
Het laatste rapport van Monumentenwacht dateert van 2007 en is niet meer relevant. Een nieuwe inspectie is dringend. In 2001 werd een buitenrenovatie opgestart. De buitenrestauratie en de restauratie van de glasramen is voltooid. Tevens werd de centrale verwarming vernieuwd.
De ontwerpfase voor de restauratie van de Sint-Stefanuskerk startte met een overlegvergadering in juni 2001, waarin de restauratie-aanpak en de fasering van het project met alle betrokken partijen, waaronder de subsidiërende overheden, werd besproken.
De restauratiefasen :
- Vernieuwen van de centrale verwarming
- Beveiligingswerken
- Restauratie exterieur en restauratie van de gebrandschilderde glas-in-loodramen werden ondertussen uitgevoerd en opgeleverd.
De binnenrestauratie (met inbegrip van de orgelrestauratie en de restauratie van de muurvaste en roerende kunstwerken ) – al dan niet gefaseerd uit te voeren – zou de laatste fase van de restauratie-campagne vormen.
De bouwfysische toestand van het binneninterieur is slecht. Hiervoor werd een dossier ingediend voor 01/01/2015 en staat sindsdien op de wachtlijst van het Agentschap Onroerend Erfgoed (23/02/2015).
De orgelrestauratie is niet opgenomen; evenmin is er een uitbreiding voorzien naar een sanitaire installatie.
2.3.3. Situering van het gebouw in zijn ruimtelijke omgeving
Lippelo situeert zich ten zuidoosten van de dorpskern van Sint-Amands (5 kilometer) en ten zuiden van de dorpskern van Oppuurs (4 kilometer). Lippelo vertoont een ongeveer ronde plattegrond, ten noordoosten en ten noordwesten ingesloten door twee grensbeken, nl. de Klaverbeek (“Witte beek”) en de Lippelose beek (“Zwarte beek”) die aan de noordgrens van de gemeente samenvloeien in de Vliet. Het grondgebied wordt van oost naar west doorsneden door de Provincialeweg Mechelen-Dendermonde (N17). De dorpskern situeert zich ten zuiden van de N17. Een kleine, verdichte dorpskern (voornamelijk eengezinswoningen met een beperkt aantal meergezinswoningen) met kerk typeert de deelgemeente Lippelo.
De parochiekerk van Lippelo situeert zich planologisch volgens het gewestplan in woongebied. Dit gewestplan werd verder geconcretiseerd d.m.v. een Bijzonder Plan van Aanleg (BPA). Het BPA Dorpskom Lippelo d.d. 04/06/2007 regelt de bestemmingen binnen de dorpskom. Binnen dit BPA is ook de Sint-Stefanuskerk opgenomen. De kerk valt onder artikel 26: zone voor openbare functies en kent als bestemming ‘gemeenschapsvoorzieningen, waaronder ook een kerk’. In de terminologie worden ‘gemeenschapsvoorzieningen’ als volgt beschreven:
- “Lager onderwijs, kleuter- en peutertuinen, kinderdagverblijven, cultuur en cultus (bibliotheek, buurthuis, clublokaal, kerk, gebedshuis, sportvoorzieningen), overheidsdiensten (dienstencentrum, politie (wijkbureau), post).”
Bovenstaande opsomming vormt een belangrijke leidraad indien we nadenken over een her- of nevenbestemming van de Sint-Stefanuskerk te Lippelo.
De Sint-Stefanuskerk is gelegen in de dorpskern van Lippelo, nl. Lippelodorp. De kerk omschrijft men als een vrijstaande, georiënteerde kerk omgeven door een kerkpleintje met brede oprit en parkeergelegenheid (ongeveer 12 plaatsen). Vroeger situeerde zich het kerkhof vlak aan de kerk. Op een later tijdstip werd een nieuw kerkhof aangelegd in de Doelstraat, ten noorden van de N17. Het kerkhof bevindt zich in vogelvlucht ongeveer 350 meter van de kerk. De kerk is door Onroerend Erfgoed sinds 1998 beschermd als monument.
Het Lippelobos (90 hectare), dat zich situeert ten zuidwesten van de dorpskern, met zijn belangrijke historische waarde (kasteel Hof te Melis) en natuurwetenschappelijke waarde versterkt het landelijke karakter van Lippelo.
In de nabije omgeving van de kerk vinden we verschillende gemeenschapsvoorzieningen terug. Deze situeren zich voornamelijk ten westen van de kerk, weliswaar op korte afstand. Denk hierbij aan ‘De Vreugdegalm’ dat dienst doet als clublokaal voor de Koninklijke harmonie Sint-Cecilia Lippelo, de buitenschoolse kinderopvang Stekelbees (BKO), de jeugdlokalen van de Chiro Lippelo, de parochiezaal (met een twintigtal parkeerplaatsen), het oud gemeentehuis en de lagere school Libos. Ten oosten van de dorpskern vinden tevens het woonzorgcentrum ‘Gravenkasteel’.
Voor verschillende van deze gemeenschapsvoorzieningen zijn er veranderingen op til. De jeugdterreinen van Chiro Lippelo situeren zich op dit moment nog op twee verschillende plaatsen. Deze zullen gecentraliseerd worden aan de parochiezaal. Ook de BKO Stekelbees krijgt eventueel een nieuw onderkomen. De huidige locatie van de BKO Stekelbeest situeert zich in de ‘onderwijzerswoning’ vlak naast het oude gemeentehuis. Over de nieuwe locatie van de BKO is op vandaag nog geen duidelijkheid.
Daarnaast staat er ook nog een sociaal woonproject van Kleine Landeigendom Klein-Brabant in de steigers. Het project omvat het oprichten van een 14-tal koopwoningen in een binnengebied gelegen achter het oud gemeentehuis. Zo zullen de lokalen van de Chiro moeten wijken, net zoals ‘De Vreugdegalm’. Voor de harmonie worden verschillende alternatieven onderzocht, waaronder ook een nevenbestemming in de Sint-Stefanuskerk.
2.3.4. Beschrijving van het actueel gebruik en de actuele functie
Voor wat betreft gedetailleerde gegevens omtrent het actueel liturgisch gebruik zie ook punt 3.1 van dit kerkenbeleidsplan.
Het zoeken naar een neven- of herbestemming voor de kerk van Lippelo kan niet los worden gezien van de toekomstperspectieven voor het ‘Oud gemeentehuis Lippelo’.
Het lijkt evident om de beide projecten, het gemeentelijke project rond de toekomst voor het oude gemeentehuis, en het project rond de neven- of herbestemming voor de kerk, aan elkaar te koppelen. Beide gebouwen zijn op zich eerder bescheiden in omvang (gelet op hun huidige of oude functies binnen het dorpsweefsel), maar de invulling ervan kan een impact hebben op dit dorpsweefsel.
3.1. Onderbouwde visie op het toekomstig gebruik en de toekomstige functie
a) Overzicht huidig gebruik
In de hierna volgende tabel wordt het liturgisch gebruik van de drie kerken qua aantal eucharistievieringen, gebedsdiensten, huwelijken, begrafenissen en doopsels weergegeven:
Sint-Amands Oppuurs Lippelo
Eucharistievieringen 80 à 180 70 à 110 20 à 40
in het weekend
Gebedsdiensten 20 à 40
in het weekend
Huwelijken 5 à 10 0 à 3 0 à 3
Uitvaarten 30 à 35 30 à 35 5 à 15
Doopsels in 2002 38 14 14
2007 29 21 10
2012 27 12 12
2015 16 13 9
2016 14 18 5
b) Kenmerken van het huidige gebruik van de drie kerken:
Het aantal uitvaarten is variabel van jaar tot jaar, en veruit het grootst in Sint-Amands. De uitvaarten vinden plaats om 10 u. of om 11.30 u. alle dagen van de week behalve op zondag. De uitvaarten worden voorgegaan door een gebedsleider, een diaken of een priester, steeds in een gebedsviering zonder eucharistie.
Huwelijksvieringen: het aantal huwelijksvieringen is gering. Ze vinden vooral in de Sint-Amanduskerk plaats.
Vormselvieringen: deze vinden enkel in Sint-Amands en Oppuurs plaats, één per kerk en per jaar, op een zaterdagnamiddag;
Eucharistievieringen: de eucharistie wordt wekelijks gevierd in Sint-Amands op zondag om 11 u. Wekelijks is er tevens een eucharistieviering op maandag- en woensdagavond.
De eucharistie wordt maandelijks gevierd in Oppuurs en Lippelo op zaterdag om respectievelijk 18 u. en 19 u.
Gebedsvieringen vinden plaats in Oppuurs (om 18 u.) en Lippelo (om 19 u.) op de zaterdagen waarop er geen eucharistie wordt gevierd.
Doopvieringen: het aantal doopvieringen is nagenoeg stabiel in de kerken van Lippelo en Oppuurs, en dalend in de kerk van Sint-Amands. Doopsels worden gegroepeerd in een gebedsviering op zondagvoormiddag.
Diversen: in Sint-Amands vindt driemaandelijks een Taizégebed plaats (zondagavond om 19 u.). In de kerken worden tevens infomomenten georganiseerd i.v.m. doopvieringen en vormselvoorbereiding.
In het perspectief van valorisatie wordt de Sint-Amanduskerk gebruikt voor diverse cultuurevenementen : tentoonstelling, concerten (o.a. van de lokale Harmonie). Recent werden poëzie-evenementen georganiseerd door het Provinciaal Museum Emile Verhaeren.
In het kader van valorisatie wordt ook de kerk van Lippelo regelmatig gebruikt voor een kerstconcert van Samana, een optreden van de lokale Harmonie, en voor tentoonstellingen van de heemkundige kring “Linsella”. Jaarlijks verzorgt het koperensemble “Bluesette” een optreden.
De kerk van Oppuurs wordt regelmatig gebruikt voor een optreden van de lokale Harmonie, het zangkoor Animato, en voor filmprojectie voor klassen.
c) Aanduiding toekomstig gebruik
Sint-Amands Sint-Amanduskerk
Toekomstvisie: Centrale parochiekerk met mogelijkheid tot valorisatie
Timing: Vanaf heden
Oppuurs Sint-Johannes en Amanduskerk
Toekomstvisie: Onderzoek naar nevenbestemming
Timing:2017-2020
Toekomstvisie: Onderzoek naar herbestemming (*)
Timing: 2020 – 2023
Toekomstvisie: Herbestemming (*)
Timing: Vanaf 2023
Lippelo Sint-Stefanuskerk
Toekomstvisie: Onderzoek naar nevenbestemming
Timing: 2017-2020
Toekomstvisie: Onderzoek naar herbestemming (*)
Timing: 2020 – 2023
Toekomstvisie: Herbestemming (*)
Timing: Vanaf 2023
(*) Indien geen concrete invulling tot nevenbestemming
3.2. Plan van aanpak hoe de toekomstige invullingen zullen worden onderzocht
Zie ook 2.1.4; 2.2.4; 2.3.4 en 2.4.4 van dit kerkenbeleidsplan voor aspecten rond ruimtelijke context.
- Sint-Amanduskerk (Sint-Amands)
Voor de parochie Sint-Amandus Sint-Amands blijft de Sint-Amanduskerk volledig voorbehouden als parochiekerk, met mogelijkheid tot valorisatie. Dit betekent dat de Sint-Amanduskerk verder optimaal gebruikt kan worden voor culturele en socioculturele activiteiten, naast de activiteiten voor liturgisch gebruik.
Met het oog op maximale valorisatie zal in de nabije toekomst onderzocht worden welke aanpassingen verder aangewezen zijn. Een stuurgroep “valorisatie” met vertegenwoordigers van de gemeente, de Parochie en de Kerkfabriek dient in september 2017 opgestart te worden en zal gevraagd worden concrete voorstellen te formuleren. Deze voorstellen dienen uitgewerkt te zijn op uiterlijk 30 juni 2019.
- Sint-Johannes en Amanduskerk (Oppuurs)
De kerk van Oppuurs komt in aanmerking voor nevenbestemming. De kerk en de aanpalende parochiezaal zijn in eigendom van de Kerkfabriek. De parochiezaal van Oppuurs wordt op regelmatige basis gebruikt voor activiteiten waarvoor het gebruik van de keuken noodzakelijk is. Deze bevindt zich echter onder een podium en voldoet daardoor niet meer aan de geldende normeringen op verschillende vlakken waaronder vooral bereikbaarheid en brandveiligheid. Een integrale aanpak dringt zich op. In dit kader werd door de kerkfabriek een architectuuropdracht “herinrichting Sint-Janskerk van aangrenzende parochiezaal” gegund aan het architectenbureau Van Severen BVBA.
Een stuurgroep “nevenbestemming” met vertegenwoordigers van de gemeente, de Parochie, het zaalcomité, de Kerkfabriek en het architectenbureau dient zo spoedig mogelijk opgericht te worden teneinde een concreet voorstel naar nevenbestemming uit te werken. Zonder afbreuk te doen van een integrale aanpak van de site, dient prioriteit gegeven te worden aan de vernieuwing en de eventuele herlocalisering van de keuken in het kerkgebouw. Het voorstel m.b.t. de keuken dient uiterlijk 30 oktober 2017 gefinaliseerd te zijn. Hierbij dient men rekening te houden met een globale structurele visie op de kerk én de zaal die later kan verfijnd worden maar uiterlijk op 30 juni 2019 dient uitgewerkt te zijn.
Indien tegen eind 2023 geen nevenbestemming gerealiseerd wordt, kan een herbestemming overwogen worden.
- Sint-Stefanuskerk (Lippelo)
De kerk van Lippelo komt in aanmerking voor nevenbestemming. Het is wenselijk een eventuele nevenbestemming te laten aansluiten bij de plannen tot dorpskernvernieuwing. De gemeente Sint-Amands is eigenaar van het kerkgebouw waarvoor een restauratiedossier van het interieur lopende is. In het kader van dit renovatiedossier zal de gemeente in de loop van mei 2017 samen met de Dienst Onroerend Erfgoed onderzoeken wat de impact is van een eventuele nevenbestemming zowel op het lopende dossier als naar eventuele verbouwingen. Zodra het antwoord van de Dienst Onroerend Erfgoed gekend is, wordt een stuurgroep “nevenbestemming” gevormd met vertegenwoordigers van de gemeente, de Parochie en de Kerkfabriek teneinde een advies uit te brengen uiterlijk 30 juni 2019.
Indien er tegen 2023 geen concrete plannen tot nevenbestemming bestaan, wordt een herbestemming van de Sint-Stefanuskerk mogelijk.
· Algemeen
Tot slot weerhouden we als inhoudelijk uitgangspunt, dat er – op dit ogenblik - naar gestreefd zal worden om in elke dorpsgemeenschap in de bestaande kerken een ruimte te behouden voor eredienst en/of stilte en bezinning. De kernen van de dorpskerken bieden hiervoor, wegens hun historische context en waarde, de beste garanties voor een waardevolle invulling.
Alle betrokken partijen engageren zich, om naar aanleiding van een jaarlijks overleg tussen de kerkfabriek en de gemeentelijke overheid, na te gaan of het plan nog actueel is en of wijzigingen noodzakelijk zijn. Op dat moment wordt de stand van zaken m.b.t. de nevenbestemmingen geëvalueerd en gerapporteerd aan alle betrokken partijen. Indien er wijzigingen moeten aangebracht worden, worden deze opgenomen in een addendum aan dit kerkenbeleidsplan na goedkeuring door de bisschop van het aartsbisdom Mechelen-Brussel en door de gemeenteraad.
- Login om te reageren